Gwiżdże – Kolędnicy Kaszubscy
W sercu kaszubskich tradycji, w czasie Świąt Bożego Narodzenia, szczególne miejsce zajmują kolędnicy kaszubscy. Jednak na Kaszubach kolędowanie ma swoją specyficzną formę, która wyróżnia tę ziemię spośród innych regionów Polski. Jednym z najbardziej charakterystycznych zwyczajów związanych z bożonarodzeniowym okresem w Kaszubach jest występowanie gwiżdży, czyli grup kolędniczych, które pełnią rolę zarówno tradycyjnych kolędników, jak i swego rodzaju teatrzyków ludowych. To wspaniała, barwna i pełna symboliki tradycja, która niezmiennie przyciąga uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów.
Gwiżdże – Kaszubskie Kolędowanie
„Gwiżdże” to kaszubskie określenie dla kolędników, którzy w okresie świątecznym odwiedzają domy, by śpiewać kolędy, odprawiać rytuały oraz wprowadzać do domów dobrą nowinę o narodzinach Jezusa. Kolędnicy na Kaszubach to nie tylko osoby śpiewające tradycyjne pieśni bożonarodzeniowe, ale również aktorzy, którzy poprzez swoje przedstawienia pełnią rolę edukacyjną i rozrywkową. Tradycja gwiżdży jest jednym z elementów, które przyciągają uwagę nie tylko Kaszubów, ale także wszystkich, którzy odwiedzają ten region w czasie Świąt.
Grupy gwiżdży mogą składać się z kilku osób, które przebrane w różnorodne stroje, odgrywają scenki związane z narodzinami Jezusa, ale także z przedstawieniami biblijnymi oraz folklorystycznymi. Tego typu grupy były kiedyś powszechne, jednak z biegiem lat ich liczba znacznie zmalała. Dziś, pomimo tego, że tradycja gwiżdży jest znacznie mniej popularna, wciąż można spotkać się z grupami kolędników, którzy w pełni szanują dawną kaszubską obrzędowość.
Kolędowanie z Gwiżdżami – Kolędnicy Kaszubscy
Kolędnicy w czasie swojej wędrówki odwiedzają domy, gdzie ich zadaniem jest nie tylko zaśpiewanie tradycyjnych kaszubskich kolęd, ale także poprowadzenie specjalnego obrzędu, który ma na celu zapewnienie domowi pomyślności, zdrowia i szczęścia w nadchodzącym roku. Gwiżdże, podobnie jak w innych częściach Polski, wyśpiewują radosną nowinę o narodzinach Zbawiciela, ale na Kaszubach czynią to w sposób niezwykle oryginalny, z wykorzystaniem lokalnych melodii i tekstów kolęd.
Kolędnicy – gwiżdże – w czasie swojej wędrówki odwiedzali zarówno bogate domostwa, jak i ubogie chaty, nie ograniczając się tylko do rodzin o szczególnych zasobach materialnych. Ich misja była bowiem ponadczasowa: niosła ze sobą radość, nadzieję, ale także przypomnienie o tradycji, wspólnocie i wierzeniach, które były i są częścią życia Kaszubów. Gwiżdże wprowadzali do domów prawdziwą atmosferę świąt, a ich pieśni i śpiewy miały charakter nie tylko religijny, ale również obrzędowy.
Stroje i Postaci Gwiżdży
Tradycyjni kaszubscy kolędnicy – gwiżdże – przybierały rozmaite postacie i stroje. Często można było zobaczyć w ich szeregach postaci biblijnych, takich jak Święta Rodzina, pasterze, aniołowie, ale także postaci typowo ludowe i związane z kaszubskim folklorem, jak np. diabeł, turoni, czy śmierć. Każda z tych postaci miała swoje zadanie i symboliczne znaczenie, co nadawało kolędowaniu dodatkowy wymiar edukacyjny oraz integrujący społeczność.
- Święta Rodzina – postacie Maryi, Józefa i Dzieciątka Jezusa wnoszą do każdej scenki sakralny element, który podkreśla znaczenie narodzin Jezusa.
- Pasterze – stanowią ludowy element tradycji, którzy są symbolem pokory i wierności w wierze. Ich postać była często nawiązywana do codziennego życia ludzi w Kaszubach.
- Anioły – z reguły były ubrani na biało i miały na celu przekazywanie radosnej nowiny o narodzinach Jezusa. W kaszubskim przekazie aniołowie stają się również posłańcami Boga, przynoszącymi błogosławieństwo i opiekę.
- Diabeł – postać często pojawiająca się w kaszubskim kolędowaniu, symbolizująca pokusy i zło, które należy przezwyciężyć siłą wiary i modlitwy.
- Śmierć – symbolizująca koniec, ale także nieodłączny element ludzkiego życia. Jej pojawienie się w kolędzie miało na celu przypomnienie o kruchości życia i konieczności pokuty.
Stroje gwiżdży były bogate i bardzo zróżnicowane. Często szyto je z materiałów dostępnych w regionie, takich jak wełna czy len, a także ozdabiano je wstążkami, koralikami i futrem. Często tworzono także maski, które miały na celu wzmocnienie symboliki danej postaci. Wszystko to miało na celu wprowadzenie widzów w atmosferę magicznego świata, w którym religijne wartości splatały się z ludowymi wierzeniami.
Gwiżdże w Kaszubskim Folklorze
Kaszubskie kolędowanie jest głęboko zakorzenione w lokalnym folklorze i kulturze. Gwiżdże pełnią nie tylko rolę kolędników, ale także są swoistymi strażnikami tradycji, które przez wieki były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Gwiżdże, oprócz swojej funkcji rozrywkowej i edukacyjnej, symbolizują również więź wspólnotową. Ich obecność w domach, ich śpiewy i scenki mają na celu zbliżenie ludzi do siebie, wyrażenie wdzięczności za miniony rok i błogosławieństwo na nadchodzący.
Z biegiem lat tradycja gwiżdży uległa pewnym zmianom, jednak wciąż stanowi jeden z najpiękniejszych elementów kaszubskiego folkloru. Gwiżdże pozostają symbolem związku ludzi z ich ziemią, z tradycją i z religią. Kolędowanie z gwiżdżami to forma kultywowania historii regionu, przypomnienie o wartościach, które kształtowały społeczność kaszubską i o tym, jak ważne jest pielęgnowanie wspólnego dziedzictwa.
Gwiżdże to nie tylko kolędnicy, ale także strażnicy tradycji, którzy w swoim unikalnym, kaszubskim stylu wprowadzają do domów radość, pokój i błogosławieństwo. Kolędowanie z gwiżdżami to ważny element kaszubskich świąt, który wzbogaca zarówno religijne, jak i folklorystyczne obchody Bożego Narodzenia. Choć współczesne czasy sprawiają, że ta tradycja staje się coraz rzadsza, gwiżdże nadal pozostają jednym z najcenniejszych skarbów kaszubskiej kultury.